Nowa osada tkacka została w pełni zaprojektowana według wszelkich nowoczesnych prawideł urbanistycznych przez Komisję Województwa Mazowieckiego. Domy miały być widne, wygodne i estetyczne.
Dobre wzorce
Zgierskie domy tkaczy powstały w oparciu o sprawdzone wzorce architektury klasycystycznej. Ich projekty powstały na biurkach urbanistów i architektów warszawskich, czerpiących z polskiej tradycji budowy dworów i pałaców drewnianych. Byli oni jednak pod wielkim wpływem pruskich nurtów projektowania budowli i miast. Dzięki temu zgierskie domy zyskały wiele bardzo wygodnych i praktycznych rozwiązań, takich jak sień na przestrzał, czy też poddasze użytkowe. Dzięki temu łatwo można było pomieścić w nich mieszkania i warsztaty. Wszystkie typy domów zostały wpisane w oficjalne dokumenty wraz z projektami przedstawiającymi ich dokładny wygląd. Określono w nich budulec, sposób konstrukcji, pokrycie dachowe oraz kolorystykę. Wiele rozwiązań spełniało wymogi obowiązujących wówczas przepisów przeciwpożarowych.
Dom idealny
Typowy zgierski dom tkacza to budynek postawiony na kamiennej podmurówce, zbudowany z drewna w konstrukcji sumikowo-łątkowej, przykryty dwuspadowym dachem naczółkowym. Zazwyczaj ich wymiary mieściły się w przedziałach 16-19 metrów długości i 10-16 metrów szerokości oraz 6,5-7 metrów wysokości. Osią budynku była sień na przestrzał, która dzieliła budynek na dwie części. W sieni mieściły się schody prowadzące na poddasze. Po obu jej stronach znajdowały się 2 lub 4 izby, pełniące rolę zarazem kuchni i pomieszczeń warsztatowych. Na poddaszu znajdowały się pomieszczenia mieszkalne (dwie izby po obu stronach sieni) oraz magazyny przędzy. Układ wnętrz domów cechował ekonomiczny i użyteczny charakter poprzez proporcjonalne i symetryczne rozplanowanie pomieszczeń. Elewacje frontowe domów były głównie siedmio- i pięcioosiowe. Ryzality wejściowe domów były formą pseudo portyku flankowanego pilastrami.
Liczy się detal
Fronty domów był zdobione licznymi detalami. Najbardziej charakterystyczne były profilowane gzymsy umieszczone pod krawędzią dachu. Pod nimi znajdowały się często listwy z dekoracją kimationową. O pięknie zgierskich domów decydowały również takie szczegóły, jak snycerowane opaski okienne oraz sposób szalowania fasad, który miał je upodabniać do budynków murowanych. Na facjatach, nad wejściem występowały również konsole wolutowe. Przysłowiowym klejnotem zgierskich domów tkaczy były drzwi. Wyszczególnić można ich dwa rodzaje. Pierwsze zdobione były szalunkiem z listew drewnianych, z żelaznymi ćwiekami, układanych w rąby. Drugi rodzaj to drzwi z dekoracją ramowo-trójpłycinową. Płyciny były wykańczane geometrycznymi lub snycerowami ornamentami. Drzwi były osadzone na zawiasach pasowych, a zamykane na duże stalowe zamki z kutymi klamkami. Ich powierzchnie zdobione były motywami roślinnymi i zwierzęcymi w formie liści, głów koni czy ryb. Pełniły ważną funkcję użytkową, a jednocześnie dekoracyjną, będąc ozdobą drewnianych domów tkaczy. Wszystkie wyszły spod ręki zgierskich rzemieślników.
opr. M. Rubacha