30 marca 1821 roku podpisano przełomowy dla historii Zgierza dokument - Umowę Zgierską. Powstał on w bardzo ważnym momencie w dziejach Zgierza i sprawił, że nasze miasto mogło rozwijać się jako nowoczesny ośrodek sukienniczy.
Nowy ład
Początek XIX wieku to czas, kiedy Europa zmagając się ze skutkami wojen napoleońskich wprowadzała nowy ład, ustalony przez mocarstwa na kongresie wiedeńskim. Wszystkie państwa organizowały swoje życie na nowo. W tym czasie ze względów technologicznych i politycznych zmieniła się sytuacja gospodarcza na kontynencie. Pojawiły się na rynku doskonałe tkaniny z nowoczesnych fabryk brytyjskich. To spowodowało zubożenie tkaczy z księstw niemieckich, Śląska i Czech, którzy do tej pory wiedli prym w tej dziedzinie. Dodatkowo wysokie cła na ich wyroby, zablokowały im dostęp do rynków wschodnich. Po konferencji w Wiedniu w 1815 r. utworzono Królestwo Polskie, którym rządził car Rosji. Nowe państwo związane było unią celną z rosyjskim imperium, ale nie posiadało jednak żadnego przemysłu i było w złej sytuacji finansowej.
Wizja i innowator
W takich warunkach prezesem Komisji Województwa Mazowieckiego zostaje Rajmund Rembieliński. Był on wizjonerem, który doskonale zdawał sobie sprawę z potęgi przemysłu. Był jego propagatorem i organizatorem. Po odbytym w roku 1820 objeździe podjął on decyzję o nadaniu Zgierzowi specjalnych praw osadniczych. Miały one być zgodne z Postanowieniem Księcia Namiestnika Królestwa Polskiego z 18 września 1820 r o ułatwieniach i ulgach dla osiadających w Królestwie zagranicznych fabrykantów sukna i innych rzemieślników. 28 lutego 1821 r. Rembieliński wysłał pismo do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji w sprawie urządzenia osad sukienniczych w miastach Dąbiu, Gostyninie, Łodzi, Przedeczu i Zgierzu.
Wzór do naśladowania
Skutkiem działań Rajmunda Rembielińskiego stała się Umowa Zgierska, która została zawarta 30 marca 1821 r pomiędzy komisarzem wojewódzkim Wydziału Administracyjnego Komisji Województwa Mazowieckiego Klemensem Witkowskim i reprezentantami osadników: K. G. Saengerem, pochodzącym z Chodzieży, J. H. Teske z Szamocin oraz J. G. Viertelem z Rogóźna. Wcześniej przygotowaną umowę zaakceptował namiestnik Królestwa Polskiego gen. Józef Zajączek. Wszystkie dobrodziejstwa i swobody zapisane w Umowie Zgierskiej uzyskały również miasta: Dąbie, Gostynin, Łódź i Przedecz. W ten sposób Umowa stała się "konstytucją" dla miast zawierających umowy osadzania z sukiennikami przybywającymi z zagranicy.
Na nowej ziemi
Wszyscy nowi osadnicy po złożeniu przysięgi wierności nabywali prawa przysługujące obywatelom Królestwa Polskiego. Każdemu z nich zagwarantowano działkę pod nową siedzibę i pokaźny ogród. Pierwszym imigrantom przyznano prawo bezpłatnego wyrębu drzewa na budowę domów, po ukończeniu której zwalniano ich z płacenia podatków na sześć lat. Synowie przybyłych sukienników zostali zwolnieni ze służby wojskowej, jednak w zamian musieli nauczyć się rzemiosła tkackiego. Osadnicy uzyskali także prawo do korzystania z pastwisk oraz propinacji miejskich.
Narodziny nowoczesnego miasta
Fabrykanci zostali zobowiązani do założenia cechu sukienników, na jego siedzibę oddano im młyn rządowy, tak aby mogli uruchomić w nim folusz niezbędny przy produkcji sukna. W Umowie Zgierskiej zagwarantowano również środki na wybudowanie budynku na wagę miejską oraz wydzielenie placu pod budowę kościoła ewangelickiego. Dzięki umowie powołano do życia pocztę konną oraz stworzono możliwość sprowadzenia aptekarza i doktora. Dla tego ostatniego przewidziano 500 złotych wypłacanych z kasy miasta. Na Nowym Mieście powstał nowoczesny układ ulic, których kwartały wypełniały się nowymi, jasnymi i wygodnymi domami. Nowi osadnicy zakładali w nich swoje warsztaty. W sąsiedztwie powstawały nowoczesne manufaktury.
Udany eksperyment
Prawa, przyznane sukiennikom, dotyczyły także postrzygaczy i farbiarzy. Miasto rozwijało się szybko i świeciło przykładem. Skutki podpisania Umowy postanowił w roku 1825 obejrzeć car Aleksander I. W 1828 roku prezes Rajmund Rembieliński pisał: "Zgierz okazuje się jednym z najbardziej uprzemysłowionych osiedli w kraju i może słusznie nazywać się ich stolicą". W tym czasie w Zgierzu zainstalowanych było 427 warsztatów tkackich, w Ozorkowie 389, w Aleksandrowie 260, w Tomaszowie 177 i w Łodzi 42 warsztaty. W związku z tym w 1829 roku Zgierz uzyskał status i prawa przysługujące miastom wojewódzkim. Był to początek miasta przemysłowego, które rozwijało się jeszcze długo po sprowadzeniu pierwszych tkaczy.